Wat zijn mensenrechten precies?

Mensenrechten zijn afspraken die jou beschermen tegen machtsmisbruik en oneerlijke behandeling. Ze garanderen een leven in vrijheid en gelijkheid. Deze rechten zijn vastgelegd in internationale verdragen, zoals de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens uit 1948 en het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens. In Nederland staan veel van deze rechten ook in de Grondwet. Denk aan het recht op privacy, vrijheid van geloof of gelijke behandeling op het werk.

Er zijn twee hoofdgroepen:

• Burgerlijke en politieke rechten, zoals vrijheid van meningsuiting, vrije verkiezingen en een eerlijk proces.

• Sociale, economische en culturele rechten, zoals onderwijs, werk, gezondheidszorg en een fatsoenlijke levensstandaard.

Hoe zijn mensenrechten ontstaan?

Na de Tweede Wereldoorlog besloten landen dat nieuwe misstanden voorkomen moest worden. Dat leidde tot belangrijke stappen:

• 1945: De Verenigde Naties (VN) werd opgericht. Het doel was internationale vrede en samenwerking bevorderen en nieuwe misstanden voorkomen.

• 1948: De VN nam de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (UVRM) aan. Hierin staan dertig basisrechten, zoals het recht op leven, vrijheid van meningsuiting en bescherming tegen discriminatie. Voor het eerst spraken landen gezamenlijk af dat deze rechten voor álle mensen gelden, ongeacht afkomst, geloof of overtuiging.

• Na 1948: Er kwamen nieuwe verdragen, zoals het Kinderrechtenverdrag, het Vrouwenverdrag en het VN-verdrag Handicap. Elk van deze verdragen werkt de basisrechten verder uit voor specifieke groepen.

In Europa volgden twee grote stappen. In 1950 werd het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens ondertekend. Dit verdrag beschermt fundamentele rechten en wordt bewaakt door het Europees Hof voor de Rechten van de Mens. In 1961 kwam het Europees Sociaal Handvest. Daarin staan sociale rechten zoals werk, gezondheid en huisvesting.

Deze afspraken vormen samen een systeem waarmee landen hun inwoners moeten beschermen. De UVRM is daarbij nog altijd de basis. Het dient wereldwijd als richtlijn voor politiek en wetgeving.

Mensenrechten in Nederland

Nederland staat bekend als een land waar mensenrechten goed beschermd zijn. We hebben een vrije pers, vrijheid van geloof en het homohuwelijk is al jaren wettelijk geregeld. Toch zijn er knelpunten. Zo komen discriminatie bij sollicitaties en zwangerschapsdiscriminatie nog steeds voor. Ook etnisch profileren speelt een rol bij politiecontroles. In het digitale tijdperk staan bovendien privacyrechten onder druk. En er is veel discussie over de opvang en rechten van vluchtelingen.

Wie bewaakt mensenrechten in Nederland?

In Nederland zijn veel rechten vastgelegd in de Grondwet, waaronder het recht op gelijke behandeling. Ze zijn daarnaast vastgelegd in internationale verdragen. Naast deze internationale verdragen speelt de Nederlandse overheid een belangrijke rol. Met het Nationaal Actieplan Mensenrechten onderzoekt de overheid of beleid en wetten beter kunnen aansluiten. Gemeenten zijn daarbij vaak het eerste aanspreekpunt. Zij zorgen bijvoorbeeld voor onderwijs, woonruimte en het goed laten verlopen van demonstraties. Sinds 2021 delen gemeenten hun ervaringen via het Platform Gemeenten en Mensenrechten, een samenwerking met de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG), het ministerie van Binnenlandse Zaken en het College voor de Rechten van de Mens.

Wat kun jij doen?

Mensenrechten leven pas echt als we ze actief beschermen. Weet welke rechten je hebt en gebruik ze. Zie je ongelijkheid, dan kun je dat melden bij verschillende officiële instanties:

• Het College voor de Rechten van de Mens behandelt klachten over discriminatie.

• De Nationale ombudsman onderzoekt klachten over de overheid.

• De Kinderombudsman houdt toezicht op kinderrechten.

• De Autoriteit Persoonsgegevens. kijkt naar klachten over privacy en data.

Je kunt zelf een verschil maken door deel te nemen aan gesprekken en activiteiten over vrijheid, gelijkheid en respect. Door actief mee te doen laat je zien dat mensenrechten meer zijn dan woorden in wetten. Ze krijgen pas betekenis als we ze in de praktijk brengen.

Hoe versterkt Vfonds mensenrechten?

Vfonds steunt publieksgerichte projecten doe laten zien waarom klassieke grondrecht juist nu belangrijk zijn.  Zoals gelijke behandeling, stemrecht en vrijheid van meningsuiting. Maar ook initiatieven die opstaan tegen discriminatie en racisme.

Zo laat Jouw wijk, jouw stem jongeren ervaren hoe ze invloed kunnen uitoefenen. Ze krijgen de kennis en tools om zich uit te spreken. En zo mee te doen aan de democratie. 

De documentaire Koerdistan: het gedroomde land toont wat er gebeurt als je tot een onderdrukte minderheid behoort. En hoe mensen, ondanks alles, vasthouden aan hun droom van vrijheid en democratie.